چشم انداز فرصت های همکاری در روابط افغانستان با تاجیکستان

افغانستان و تاجیکستان در کنار روابط اقتصادی و تجاری خوب؛ هر دو عضو سازمان همکاری های اقتصادی ایکو و سازمان کرک و عضو برنامه ابتکار کمربند و راه چین، راه اهن پنج جانبه افغانستان، چین، تاجیکستان، ترکمنستان و ایران و پروسه قلب آسیا هستند. عضویت در این برنامه های منطقه یی فرصت های تجاری و اقتصادی فراوانی را میان دو کشور و کشورهای دیگر فراهم می سازد. تاجیکستان به عنوان کشور محاط به خشکه، به افغانستان به عنوان دروازه  تجاری-ترانزیتی به آسیای غربی و جنوبی می نگرد. اگرچه در این اواخر برنامه ای اقتصادی چین(کریدور اقتصادی چین و پاکستان) از کاشغر تا گوادر، راه تازه یی را برای ارتباط تاجیکستان با پاکستان و بنادر کراچی و گوادر فراهم ساخته است، اما افغانستان به عنوان کشوری که تاجیکستان را به ترکمنستان، ایران و بنادر این کشور متصل می سازد، از اهمیت خاصی برخوردار است.

در سوی دیگر تاجیکستان و در همسایه گی اش، قرغیزستان قرار دارد که از جمله کشورهای مهم انرژی برق افغانستان به شمار می روند. در کنار برنامه های سه جانبه توسعه غذای صنعتی، عبور کاسا 1000 از تاجیکستان و  دیگر برق های مورد نیاز افغانستان از این کشور، اهمیت تاجیکستان را برای  انرژی برقی افغانستان گسترش داده است.  بررسی گسترش انتقال برق به افغانستان و آسیای جنوبی در پی ساخته شدن بند بزرگ راغون، یکی از موضوعات مورد بحث در میزهای مذاکره دو کشور به شمار می رود.

طرح انتقال گاز افغانستان به تاجیکستان که در مراحل مذاکره قرار دارد، یکی از موضوعات مهم در روابط دو جانبه به شمار می رود. خط لوله ۲۳۰ کیلومتر گاز از مزار شریف به سربند تاجیکستان با حجم ۱.۲ میلیارد متر مکعب به صورت سالانه می تواند ظرفیت صادرات افغانستان را افزایش دهد. بر اساس پیشنهاد کنفرانس رکا، لازم است تا کمیسیون مشترک برای بررسی ساحه عملیاتی پروژه، استخدام تکنیسین های متخصص و بررسی وضعیت امنیتی ایجاد شود. پس از بررسی های لازم، می توان بر سر چگونگی توافقنامه و قیمت گاز اقدامات لازم را نمود.

به نظر می رسد که نگاه منحط و یک سویه تاجیکستان به چالش های مشترک، مانع از همکاری دو کشور برای دفع مشکلات دو کشور شده است. کاروان های قاچاق مواد مخدر و انتقال مواد مخدر از افغانستان به تاجیکستان  و سپس به دیگر کشورهای شمال، از جمله یکی از موضوعات چالش برانگیز در روابط دوجانبه میان افغانستان و تاجیکستان محسوب میگردد. به نظر می رسد که همان طور که افغانستان برنامه های جدی برای مبارزه با مواد مخدر به عنوان یکی از منابع مالی تروریسم دارد، تاجیکستان نیز برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر برنامه های جدی روی دست دارد. تبدیل کردن این حوزه تعارض منافع به اشتراک منافع یکی از ابعاد سیاست خارجی دو کشور است. افغانستان و تاجیکستان به جای جستجوی برنامه های متفاوت در مبارزه با قاچاق بران مواد مخدر می توانند، برنامه های مشترک در امر مبارزه با مواد مخدر اتخاذ نموده و این حوزه تعارض منافع را به اشتراک منافع تبدیل نمایند.  

تروریسم و افراط گرایی حوزه دیگری است که می تواند فرصت خوبی برای همکاری دو کشور تبدیل شود. تجربه تلخ تاجیکستان از جنگ های داخلی با گروههای تندروی اسلام گرا، این کشور را در امر مبارزه با تروریسم بیش از هر زمان دیگر محافظه کار ساخته است. مهم ترین روشهای این کشور در امر مبارزه با تروریسم؛ استحکام مرزهای خویش با افغانستان و ممانعت از انتقال جریان های تروریستی در داخل تاجیکستان و سخت گیری بر مراکز اسلام گرایی در این کشور محسوب می گردد. سیاست تاجیکستان  در امر مبارزه با تروریسم بیشتر دفع این جریان ها در مرزها و محدود نمودن حوزه فعالیت و صلاحیت اسلام گرایان در خاک این کشور بوده است. افزایش محدودیت بر اسلام گرایان، موجب مهاجرت بخشی از این جریان ها به خاورمیانه و افغانسنان و کسب عضویت آنها در داعش شده است. به نظر می رسد که تنها دفع جریان های تروریستی نمی تواند منافع تاجیکستان را در درازمدت حفظ کند، بلکه لازم است در امر مبارزه با تروریزم لازم است تا با کمپ ها و فرصت های آموزشی برای افراط گرایان تاجیک و دیگر کشورهای اسیای مرکزی در خاک افغانستان نیز باید مبارزه صورت گرفته شود.

 در عین حال 9000 نیروی نظامی روسیه در مرزهای تاجیکستان تلاش دارند تا در برابر جریان های تروریستی و به خصوص داعش، از مرزهای این کشور صیانت کنند. این سیاست روسیه در امتداد ارتباط با طالبان جهت دفع تهدید داعش،  بیانگر همان دفع کوتاه مدت جریان داعش از خاک کشورهای آسیای مرکزی به شمار می رود، که از یک سو موجب تقویت طالبان می شود و از سوی دیگر در دراز مدت نمی تواند منافع کشورهای منطقه را تامین نماید. اگاهی تاجیکستان از تهدید تروریسم و نقش این کشور در تاثیرگذاری بر سیاست روسیه، می تواند منافع دو کشور را در دراز مدت تامین نماید.

در یک ارزیابی کلان می توان دریافت که تاجیکستان نوعی نگاه سلبی به تهدیدات منطقه یی دارد و تلاش می کند از آنها دور بماند و یا به عبارت دیگر تلاش می کند از طریق مشارکت کمتر، تهدیدات را دفع نماید. این نگرش تاجیکستان به تهدیدات منطقه، مانع از دستیابی این کشور به فرصت های تجاری-ترانزیتی این کشور در افغانستان شده است.  تبدیل نمودن این دیدگاه به یک رویکرد ایجابی و مدیریتی همه جانبه به تهدیدات منطقه یی در همکاری با افغانستان، از جمله موضوعاتی است که می تواند فرصت های  پیش روی این کشور را افزایش دهد. در یک نگرش ایجابی، فرصت های اقتصادی عاملی است که بر اساس می توان مانع از گسترش تروریسم و افراط گرایی شد. همان طور که اقتصاد ضرورت به امنیت دارد، امنیت و تامین آن نیز ضرورت به فرصت ها اقتصادی دارد. تقویت این رویکرد از سوی مقامات افغانستان می تواند، تاثیر مثبت بر سیاست تاجیکستان داشته باشد.  

منبع روزنامه راه مدنیت

موضوعات مرتبط: افغانستان و امنیت و منطقه محور های سیاست افغانستان و پاکستان؛ از تعارض به مدیریت...