تاملی بر ارتباط میان سیاست و هنر

سيد مهدي موسوي

 اگر ما ارتباط میان سیاست و هنر را به عنوان یک دغدغه مهم نپنداریم، اما صرفا می توانیم از آن به عنوان یک دغدغه در فضای امروز جامعه افغانستان به خصوص در میان هنرمندان نام ببریم.

 از این رو دغدغه و یا بحث ارتباط میان سیاست و هنر،‌ بحث از ارتباط  میان یک متغیر مستقل و متغیر وابسته است. که متغیر وابسته به زعم خویش تاثیراتی بر متغیر مستقل دارد و متغیر مستقل نیز تاثیراتی بر وابسته دارد. بنابراین چگونگی سیاست به عنوان متغیر مستقل در فضای اجتماعی قاعدتاً تاثیراتی کلان تر از تاثیراتی که هنر به عنوان یک عنصر وابسته می تواند داشته باشد، دارد. بنابراین طبیعی است که در تاریخ سیاسی و یکجانبه نگر و پر فراز و نشیب افغانستان هنر و هنرمندان،‌ بیش از دیگر حوزه ها و اقشار، تاثیر می پذیرد.

در ارتباط و نسبت میان هنر و سیاست، اشاره به تقسیم بندی سیاست به دو بخش علم و هنر، خالی بهره نیست. هنر در سیاست اشاره به زبان به عنوان یک رسانه و رساننده معنا در انتقال و ساخت مفاهیم، می تواند تبیین شود. چگونه گی عملکرد زبان به عنوان وسیله ای در انتقال و ساخت مفاهیم تئوریک در دنیای سیاست جایگاه ویژه ای را دارا می باشد.

در حوزه تعریف سیاست و هنر باید گفت که سیاست عبارت است از کسب،‌ حفظ و اعمال قدرت است اما در مقابل هنر، رسانه و یا رساننده ای است که معنا را انتقال می دهد، که این عمل به واسطه اشکال مختلف نظیر،‌ سینما،‌ تئاتر، نقاشی ،‌ عکس و...صورت میگیرد. بنابراین سیاست به عنوان قدرت، بر مسائل ساختاری و هنجاری جامعه تعیین کننده گی دارد که اصولاً هنر در پیشبرد طبیعی اهداف خود، نیازمند همکاری با سیاست می باشد. از سوی دیگر سیاست در راستای تعمیق و مشروعیت بخشی کارکردهای خود در درون جامعه، نیازمند رسانه ها و یا انتقال دهنده گان معنا می باشند که دوش به دوش سیاست در جامعه فعالیت نمایند.

اما چگونه گی سیاست و یا نوع روش شناسی که در سیاست وجود دارد،‌ نیز روابط خاصی را با هنر برقرار می کند. اگر ما سیاست را با روش نظام استبدادی و یا توتالیتر مورد بررسی قرار دهید،‌ بی گمان این نوع سیاست، سیاستی خواهد بود که ما در زمان طالبان نسبت به هنر و هنرمندان داشتیم. اما در صورتی که سیاست با زاویه نظام های دموکراتیک نگریسته شود،‌ هنر آزادی بیشتر در اعمال کنش در جامعه خواهد داشت که در این شرایط هنر گاهی همسو با سیاست است و گاهی در مقابل سیاست و سیاستمداران عرض اندام می نماید.

در هنر نیز ما با نوعی چند گونه گی روبرو هستیم. که حداقل به دو نوع نگرش نسبت به هنر می توان داشت. نخست هنر به عنوان رسانه و یا رساننده ای معنا با هدف سود و منفعت نگریسته میشود که به عبارتی نگرش کاملا ابزارگرایانه است که همواره ابزار در خدمت افراد خاص قرار میگیرد، که در این شرایط هنر گاه با سیاستمداران همراه است و گاه در مقابل آنان صف آرایی می کند. دوم: نگرش ذات گرایانه نسبت به هنر است که در این نگرش هنر  رسانه ای از دل حس زیبا شناختی انسان است که عمدتاً معنایی با محتوای زیبایی شناختی انسانی از دل انسان به فضای بیرون انتقال داده می شود و عمدتا بیشترین طرفدار را با خود به همراه دارد. این نگرش به هنر،‌ همواره با نوعی استقلال در ارتباط با سیاست همراه بوده است.

با این توصیفات، می توان گفت که هنر در دوران طالبان و قبل از آن به علت تعیین کننده گی که در حوزه فرهنگ و سیاست داشت با چالش های جدی روبرو بود که عمدتاً سیاست در محدود نمودن فعالیت های هنر بیشتر نقش،‌آن هم از جنس یک سویه داشت. اما در دنیای بعد از 11 سپتامبر  و ظهور جامعه بین المللی و سرمایه گذاری در عرصه هنر در افغانستان، نتایج ارزنده ای در توسعه هنر به دست آمده است. در این دوره ما شاهد رابطه دو سویه میان سیاست و هنر هستیم. برخی اوقات سیاست تاثیر بر هنر دارد و گاهی اوقات هنر به عنوان یک رسانه سعی در انتقال معنای های مخالف در سیاست،‌ در مقابل با سیاست قرار می گیرد.

آنچه در پایان می توان گفت، این است که سیاست ناگزیر است که با اجتماع و هنر پیوند داشته باشد و هنر نیز در تعالی و رشد اجتماع جایگاه ویژه ای دارد. از این رو سیاست و هنر هر دو در تعالی اجتماعی نقش مستقیم دارد. اما هنر به عنوان یک بخش خرد و تابع، بیش از سیاست می تواند از استقلال برخوردار باشد. این موضوع در صورتی امکان پذیر است که سیاست نگاه ایدئولوژیک به اجتماع و هنر نداشته باشد. از طرفی سیاست در افغانستان بعد از 11 سپتامبر با نوعی تساهل و آزادی همراه است که به عنوان یک فرصت می تواند در مستقل بودن سیاست نقش ایفا نماید. باتوجه به اینکه هنر، آن هم با رویکرد ذات گرایانه زیبا شناسی و نشات گرفته از حس زیبا شناسانه انسان بیشتر می تواند تاثیرات داشته باشد و بهتر بر دل می نشیند.